Przed każdym sezonem badań terenowych, przypadającym na porę letnią (czerwiec-lipiec), zapoznajemy się z zebranym materiałem źródłowym oraz przeprowadzamy wstępne rozpoznanie terenu. Najważniejszą bazą informacyjną, wykorzystywaną przy podejmowaniu terenowych badań archeologicznych są wyniki wiosennych eksploracji etnograficznych: lista miejsc pamięci (pamiętanych przez większość rozmówców) i miejsc zapomnienia (pamiętanych przez nielicznych rozmówców), zaproponowana do dalszych badań etnograficznych (weryfikacyjnych), będąca jednocześnie spisem obiektów przeznaczonych do badań archeologicznych. Lista ta może ulec uzupełnieniom o miejsca niepamięci (niewspomniane przez rozmówców), które dla archeologów są czytelne w krajobrazie fizycznym lub wiedza o nich jest wynikiem kwerendy historycznej. Wskazywane przez mieszkańców badanych przez nas jurajskich gmin miejsca i wydarzenia związane są z niedawną przeszłością. Stają się więc obiektem zainteresowań archeologii współczesności.
Ze względu na ramy organizacyjne (czas badań, liczebność ekipy badawczej), przyjmujemy założenie, że liczba wszystkich miejsc pamięci, zapomnienia i niepamięci wytypowana do archeologicznych badań terenowych w jednej gminie nie powinna przekraczać 40. Poprzez wstępną analizę zbioru miejsc w gminie, poszczególne obiekty dzielone są na 3 kategorie:
Kategoria A: obiekty wymagające dokładnej dokumentacji, poddane dodatkowej penetracji przy użyciu wykrywacza metalu, świdra strzemiączkowego oraz wykopów sondażowych o szer. 1 m lub 1,5 m. Obiekty te mają status stanowisk archeologicznych i badane są za zgodą Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach (Delegatura w Częstochowie). Liczba stanowisk archeologicznych badanych na terenie dwóch gmin nie powinna przekraczać 4.
Kategoria B: obiekty badane metodami nieinwazyjnymi, wymagające dokładnej dokumentacji. W trakcie badań uzupełniana jest karta opisu miejsca, której zasadniczymi elementami jest domiar GPS, dokumentacja fotograficzna, opis oraz dokładny szkic. Do tej kategorii zaliczamy słabo zachowane unikalne elementy krajobrazu oraz miejsca o niezachowanej (niewidocznej) strukturze archeologicznej, wymagające weryfikacji ze względu na brak wystarczającej dokumentacji w źródłach pisanych i ikonograficznych, np. miejsca, w których znajdowały się zabudowania mieszkalne i gospodarcze, nieoznaczone miejsca pochówku. W badaniach mogą być wykorzystywane metody geofizyczne (georadar, magnetometr).
Kategoria C: obiekty badane metodami nieinwazyjnymi, nie wymagające szczegółowej dokumentacji. W trakcie badań uzupełniamy kartę opisu miejsca, której zasadniczymi elementami jest domiar GPS, dokumentacja fotograficzna, krótki opis oraz szkic. Do tej kategorii zaliczamy większość obiektów wytypowanych do badań. Są to:
- dobrze zachowane elementy krajobrazu, takie jak obiekty sakralne (przydrożne kapliczki, kościoły), obiekty dworskie i podworskie, place, odcinki ulic, oznaczone miejsca pochówku,
- obiekty będące słabo zachowanymi elementami krajobrazu oraz miejsca o niezachowanej (niewidocznej) strukturze archeologicznej, nie wymagające weryfikacji ze względu na wystarczającą dokumentację w źródłach pisanych i ikonograficznych, np. miejsca, w których znajdowały się kościoły, cmentarze, bożnice, dwory, lotniska, karczmy itp.
- słabo zachowane, unikalne elementy krajobrazu, do których dostęp jest ograniczony ze względu na brak wyrażenia zgody na badania przez właściciela terenu.
Wzajemne proporcje poszczególnych kategorii obiektów mogą rozkładać się różnie w poszczególnych gminach, co jest przede wszystkim efektem różnorodności społecznej, kulturowej i geograficznej badanego obszaru.
Oznaczenia obiektów kategorii A, B i C, zawarte w dokumentacji rysunkowej, fotograficznej, opisowej i inwentarzowej nawiązują do lokalizacji obiektów w ramach obszarów badawczych, dzięki czemu łatwiejsze jest zestawianie wyników badań archeologicznych i etnograficznych.
 podział gminy Janów na obszary badawcze |  podział gminy Lelów na obszary badawcze |  podział gminy Mstów na obszary badawcze |  podział gminy Olsztyn na obszary badawcze |  podział gminy Przyrów na obszary badawcze |
Weryfikacja archeologiczna jest próbą odpowiedzi na pytanie, czy w danym miejscu znajdują się elementy kultury materialnej, mogące potwierdzić, zaprzeczyć lub zmodyfikować wiedzę o przeszłości, wypływającą z zebranych opowieści. Badania terenowe w 5 północnych gminach Jury Krakowsko-Częstochowskiej prowadzone są w latach 2015-2017.
Harmonogram:
- 2015 rok – archeologiczne badania nieinwazyjne i sondażowe w gminach Mstów i Olsztyn;
- 2016 rok – archeologiczne badania nieinwazyjne i sondażowe w gminach Janów i Lelów,
- 2017 rok – archeologiczne badania nieinwazyjne i sondażowe w gminie Przyrów.
Wykonanie badań kilkudziesięciu obiektów rozrzuconych na obszarze całej gminy w ciągu trzech tygodni wymaga odpowiedniej organizacji. Zespół badawczy złożony jest z trzech archeologów przypisanych do projektu, jednego archeologa technicznego, młodych archeologów będących doktorantami oraz kilkunastoosobowej grupy studentów odbywających ćwiczenia terenowe lub praktyki zawodowe, a także studentów archeologii, uczestniczących w badaniach jako wolontariusze.
Przyjęliśmy model, w którym zespół badawczy podzielony jest na cztery grupy: dwie grupy (złożone z jednego lub dwóch archeologów oraz kilku studentów) prowadzą stacjonarne badania na dwóch obiektach kategorii A (stanowiskach archeologicznych) oraz dwie grupy (złożone z jednego archeologa i dwóch studentów) prowadzą badania obiektów kategorii B oraz C.
Ważnym elementem projektu, wpływającym na organizację badań, jest cel dydaktyczny, jakim jest budowanie młodej kadry naukowej. Nasi studenci wykonują swoją pracę w sposób rotacyjny tak, aby mogli zdobywać doświadczenie w zakresie badań różnych obiektów kategorii B i C oraz różnych etapów badań sondażowych obiektów kategorii A. Rotacja ma miejsce co 1-3 dni. Zadaniem studentów jest tworzenie na bieżąco dokumentacji pomiarowej, rysunkowej i fotograficznej, inwentarzy zabytków itp. oraz prowadzenie dziennika badań terenowych w ramach tandemów. W dzienniku zapisywane są efekty wykonanych zadań, planowane najbliższe działania, uwagi dotyczące badawczej sytuacji, osobiste wrażenia.
Oprócz pracy badawczej, część studentów archeologii bierze udział w działaniach animacyjnych, polegających m.in. na organizowaniu jeszcze w trakcie badań terenowych wystaw prezentujących wyniki badań archeologicznych.
W przypadku obiektów kategorii B i C nasze działania polegają na dokładnej obserwacji (rekonesansie badawczym) i przeważnie ograniczają się do potwierdzenia spostrzeżeń antropologów, wykonania fotografii oraz wypełnienia karty opisu miejsca. Jeżeli obserwacja obiektu wzbudza podejrzenie, że może mieć on dodatkowe cechy w stosunku do tych, które wynikają z danych etnograficznych oraz innych zasobów źródłowych, możliwe jest przeprowadzenie bardziej szczegółowych badań, a więc i przeniesienie obiektu do innej kategorii.
Badania terenowe obiektów kategorii C, choć teoretycznie ograniczone do wykonania prostej dokumentacji miejsca wskazanego przez antropologów, mogą posłużyć do uzyskania kolejnych informacji na etapie analizy zadokumentowanych elementów obiektu. Analizę tę wykonywać będą obok archeologów także historycy i historyk sztuki. Możliwe jest, że dopiero na tym etapie odkryte zostaną cechy obiektu, pominięte we wcześniejszych opracowaniach naukowych.
Podobne zastrzeżenie dotyczy także obiektów kategorii A i B, choć tutaj można spodziewać się bardziej odkrywczych rezultatów jeszcze na etapie badań terenowych. W przypadku obiektów kategorii B nowe ustalenia mogą wnieść badania geofizyczne, potwierdzające występowanie lub zwiększające prawdopodobieństwo występowania pod powierzchnią ziemi reliktów kultury materialnej.
Najbardziej spektakularnych wyników archeologicznych badań terenowych oczekiwać można po obiektach kategorii A. Zastosowanie wykrywacza metali, świdra strzemiączkowego oraz wykopów sondażowych umożliwia uzyskanie szeregu nowych danych już na etapie eksploracji archeologicznej. Zadokumentowane w postaci rysunków i fotografii relikty kultury materialnej w postaci warstw i obiektów archeologicznych oraz pozyskane artefakty i ekofakty, stanowić mogą cenny materiał do dalszych analiz z zakresu archeologii i antropologii fizycznej.
Dokumentacja fotograficzna, rysunkowa i pomiarowa wykonana w trakcie badań terenowych zamieszczona jest w tworzonym w ramach projektu ARCHIWUM ARCHEOLOGICZNYM.
ZAPRASZAMY DO NASZEJ WIRTUALNEJ GALERII. TAM MOŻNA PODEJRZEĆ NAS W TRAKCIE PRACY.
O członkach zespołu podążających ścieżką archeologiczną można przeczytać tutaj.
 |  |  |