ŚCIEŻKA
ETNO

PIERWSZY ETAP DIAGNOZY ETNOGRAFICZNEJ

 EKSPLORACJA  SPOTKANIA BADAWCZE

W trakcie wiosennego (kwiecień) sezonu badań odbywamy z mieszkańcami gmin spotkania badawcze służące rozpoznaniu – poprzez opisy i opowieści – miejsc ważnych w krajobrazie gminy, zwłaszcza miejsc pamięci i miejsc zapomnienia. Przyjmujemy, że jest to droga dotarcia nie tylko do indywidualnej wiedzy i pamięci, ale także do ponadindywidualnych, wspólnotowych zasobów składających się na lokalne dziedzictwo kulturowe i leżących u podstaw trwałego związku z „tutaj” i „u nas”, czyli lokalnej tożsamości społecznej.

Harmonogram:

  • 2015 rok – równoległe, prowadzone przez dwa zespoły badawcze (składające się z etnologów oraz studentów etnologii), eksploracje gminy Mstów i gminy Olsztyn;
  • 2016 rok – równoległe, prowadzone przez dwa zespoły badawcze (składające się z etnologów oraz studentów etnologii), eksploracje gminy Janów i gminy Lelów,
  • 2017 rok – eksploracje gminy Przyrów prowadzone przez jeden zespół badawczy (składający się z etnologów oraz studentów etnologii).

Członkowie zespołów pracują w tandemach lub w wyjątkowych sytuacjach, indywidualnie. Każdy tandem zostaje wyposażony w zestaw szczegółowych map, opisy i charakterystykę obszarów badawczych oraz tzw. katalog miejsc oczywistych.

Każda gmina podzielona jest na obszary badawcze, które wyznaczają granice terenowych eksploracji tandemów badawczych. W ciągu 10 dni trwania badań, każdy tandem w gminie ma za zadanie zbadać dwa (rzadziej jeden) obszary badawcze. 


 
podział gminy Janów
na obszary badawcze

 podział gminy Lelów
na obszary badawcze

podział gminy Mstów
na obszary badawcze
 
podział gminy Olsztyn
na obszary badawcze
 

podział gminy Przyrów
na obszary badawcze




przykładowy harmonogram z podziałem na tandemy i obszary badawcze


Z KIM ROZMAWIAMY, czyli JAKICH ROZMÓWCÓW SZUKAMY?
Dobór rozmówców jest przeprowadzany w wyniku etnograficznego przejścia tandemu po wyznaczonym obszarze badawczym. Polega ono  w realiach gminy  na zwykłym pieszym wędrowaniu od wsi do wsi i od domu do domu, zagadywaniu ludzi napotkanych w sklepach, na ulicy itp. W poszukiwaniu rozmówców kierujemy się dwoma kryteriami: dostępnością oraz przypisywaną lub zakładaną (np. dzięki rekomendacjom) wiedzą, pamięcią i zdolnością tudzież chęcią opowiadania o miejscach ważnych w krajobrazie gminy, w szczególności o miejscach pamięci i miejscach zapomnienia znajdujących się na danym obszarze, czyli „w okolicy”. Dobór taki nie zapewnia reprezentatywności statystycznej. 

JAK I O CZYM ROZMAWIAMY?
Przeprowadzane przez tandemy podczas spotkań rozmowy badawcze to wywiady intensywne – tematycznie ukierunkowane i skoncentrowane, z ograniczonym polem ekspansji, lecz z głęboką eksploatacją. Dotyczą one miejsc ważnych w krajobrazie na danym obszarze – „gdzieś tutaj, w pobliżu, w okolicy”. Pytania zadawane rozmówcom w takim wywiadzie to pytania otwarte, oczekujące szczegółowych i wyczerpujących opisów, w szczególności opowieści. 

Wytycznymi do wywiadu są pytania mieszczące się w czterech modułach:
  • wiedza rozmówcy o danym miejscu;
  • pochodzenie, czyli źródła tej wiedzy;
  • opowieści o miejscu; 
  • eksplikacje, na czym  zdaniem rozmówcy  polega ważność miejsca „dla ludzi tutaj”.

Wywiad jest przez tandemy rejestrowany – nagrywany na dyktafon, lecz także, w warstwie nasuwających się w jego trakcie uwag i komentarzy, zapisywany techniką „ołówek i papier”. Na podstawie rejestracji elektronicznej sporządzany jest następnie selektywny transkrypt wywiadu – z rozmowy przepisujemy tylko te fragmenty, które są związane z ustalonym tematem wywiadu, to znaczy mieszczą się w jego czterech modułach.

Staramy się, by wywiadowi towarzyszyły przedmioty (zdjęcia, dokumenty itd.) związane z opisywanymi miejscami. Sami wykonujemy dokumentację fotograficzną miejsc, które wskazali i o których opowiadali nasi rozmówcy.

Kompletny materiał badawczy z każdego spotkania badawczego składa się następujących elementów:

  • metryczka (pobierz);
  • karty opisu miejsca (pobierz);
  • transkrypcja wywiadu (pobierz);
  • fotografie, mapki, rysunki, dokumenty (materiały od rozmówcy);
  • dokumentacja fotograficzna (wykonana przez badacza);
  • zgoda na wykorzystanie wypowiedzi, materiałów oraz przetwarzanie danych osobowych;
  • zapis dźwiękowy przeprowadzonej rozmowy.

Każdy element jest osobnym dokumentem, który opisujemy wg obowiązującego w naszym projekcie schematu, np. fotografię, którą udostępnił nam rozmówca sygnujemy  M7_R1_KOM2_DOK1, gdzie:

  • M7 oznacza numer obszaru badawczego w gminie Mstów;
  • R1 oznacza numer porządkowy rozmówcy, który jest właścicielem przedmiotu;
  • KOM2 oznacza numer karty opisu miejsca, którego dany przedmiot dotyczy;
  • DOK1 oznacza numer porządkowy przedmiotu, dokumentu.

DZIENNIKI TERENOWE i CODZIENNE ZEBRANIA

Każdy tandem badawczy prowadzi przez czas trwania badań dziennik terenowyW dzienniku zapisujemy efekty wykonanych zadań, planowane najbliższe działania, uwagi dotyczące badawczej sytuacji „bycia w terenie” itp.

Podczas codziennych, wieczornych zebrań każdy tandem zdaje także sprawozdanie ze swojego pobytu w terenie.



Drugi etap diagnozy etnograficznej

 WERYFIKACJA  WSPÓLNOTA ZAANGAŻOWANA

Drugi etap diagnozy etnograficznej to etap weryfikacji ustaleń z etapu pierwszego – weryfikacji przebiegającej w toku kreowanych dla mieszkańców gminy i wraz z nimi wydarzeń wspólnotowych.

W trakcie letniego sezonu badań (czerwiec–lipiec) prowadzimy badania w zespołach badawczych, równolegle (za wyjątkiem roku 2017) w dwóch gminach, nie pracujemy jednak w tandemach przypisanych do konkretnych obszarów badawczych, lecz w grupach związanych z wykonywaniami zadaniami:

  • analitycy i referenci;
  • moderatorzy konsultacji i dyskusji;
  • opiekunowie wystawy;
  • animatorzy;
  • kronikarze.

Naczelnym dla nas pojęciem staje się etnografia wspólnotowa, którą rozumiemy jako:

  • etnografię wspólnoty kulturowej – lokalnej społeczności żyjącej na danym obszarze, budującej swoją tożsamość na podstawie wspólnej tradycji i dziedzictwa, doświadczenia historycznego i pamięci. Od lokalnych społeczności północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej – rozumianych jako takie właśnie wspólnoty kulturowe – uzyskujemy podczas pierwszej (wiosennej) fazy eksploracji terenowych relacje o miejscach objętych wspólnotową pamięcią, rozpoznajemy też wtedy znajdujące się w nich miejsca społecznego zapomnienia;
  • etnografię „na rzecz” badanej wspólnoty, której przekazujemy wyniki uzyskane przez nas wiosną, licząc na to, że konfrontacja taka – poprzez konsultacje społeczne i zogniskowane dyskusje grupowe, a także warsztaty – uwiarygodni nasze osiągnięcia badawcze (i jeśli okaże się to potrzebne, wprowadzi do nich stosowne korekty). Poprzez kreację wydarzeń „dla wspólnoty” mamy nadzieję uzyskać efekt jej zaangażowania, społecznej aktywizacji i współudziału.


Sekwencja organizowanych przez nas wydarzeń:

  • sesja naukowa prezentująca wyniki uzyskane w pierwszym etapie badań;
  • konsultacje społeczne połączone z wystawą fotograficzną;
  • zogniskowane dyskusje grupowe;
  • warsztaty etnograficzne dla dzieci i młodzieży.

Rozmowy, dyskusje, wywiady – wszystkie spotkania badawcze, w których bierzemy udział w trakcie realizowanych wydarzeń opracowujemy wg klucza obowiązującego podczas wiosennego sezonu badań. 


Rezultaty diagnozy etnograficznej – schemat analizy

Rezultatami diagnozy etnograficznej są ustalenia dotyczące miejsc ważnych w krajobrazie gminy. Służące tym ustaleniom sposoby i narzędzia analizy są dostosowane osobno do zadań eksploracji i zadań weryfikacji. Opracowanie i interpretację materiałów w obu etapach prowadzimy na dwóch poziomach: na poziomie danych o pojedynczym miejscu oraz na poziomie danych o zbiorze miejsc w gminie.


ANALIZA MATERIAŁÓW – etap 1: eksploracja

Materiałami do analizy na poziomie pojedynczego miejsca są w tym etapie dokumenty badawcze składające się na jego dokumentację. Obejmuje ona zbiór kart opisów danego miejsca zebranych w wywiadach, elektroniczne rejestracje i transkrypty opowieści z wywiadów na temat miejsca oraz inne dotyczące go materiały, w tym fotografie, rysunki, mapki itp.

Podstawowym narzędziem analizy, czyli opracowania i interpretacji, jest na tym poziomie kwestionariusz służący czterem składowym zadaniom:

  • identyfikacji miejsca;
  • kategoryzacji miejsca;
  • ustaleniu typu miejsca;
  • scaleniu opowieści o miejscu.

Materiałami do analizy na poziomie zbioru miejsc w gminie są pierwotnie teksty badawcze składające się na ich dokumentacje, wtórnie zaś zbiór wypełnionych kwestionariuszy, wedle których te dokumentacje były analizowane. 


ANALIZA MATERIAŁÓW – etap 2: weryfikacja

Materiałami do analizy na poziomie pojedynczego miejsca są w tym etapie – jak w etapie poprzednim – dokumenty badawcze składające się już wcześniej na jego dokumentację oraz dokumenty dodane do niej w rezultacie wspólnotowej weryfikacji. Istotna różnica polega tu na tym, że nie wszystkie miejsca z ich opisami i opowieściami o nich są poddawane sprawdzeniu, nie ze wszystkich zatem zgromadzonych materiałów w tym etapie się korzysta. Dokumentami dodanymi, dotyczącymi niektórych tylko miejsc, są transkrypty odnoszących się do nich wypowiedzi w dyskusji na sesji z referatami, podczas konsultacji społecznych i zogniskowanych dyskusji grupowych.

W związku z praktycznymi celami towarzyszącymi weryfikacji, szczególnej wagi nabiera sprawdzenie trafności kategoryzacji miejsc, zwłaszcza kłopotliwych. Wspólnotowe ożywienie pamięci i wspólnotowe wprawienie w ruch interpretacji kulturowej może bowiem w tym etapie skłonić badaczy do zmiany – ustalonego w analizie – statusu miejsca w ramach przyjętej kategoryzacji. 

Weryfikacja na poziomie pojedynczego miejsca może – nie zmieniając jego statusu – dodać nowe opowieści o nim, powiększające pulę opowieści już badaczom znanych, włączonych do jego dokumentacji w etapie eksploracji. Mogą to być również opowieści już znane, lecz w nowych, pełniejszych narracyjnych wariantach.

Materiały – opisy i opowieści dodane w toku weryfikacji – mogą posłużyć również do sprawdzenia trafności listy (rejestru lub inwentarza) miejsc ważnych w gminie. Po ich uwzględnieniu lista ta, nawet liczbowo niezmieniona, może wymagać korekt. Przy zmianie listy wymagać też może przeróbki zbiorcza charakterystyka miejsc w danej gminie. 

Eksploracja i weryfikacja, jako składniki diagnozy etnograficznej, wyprzedzają – zgodnie z przyjętą w realizacji projektu ogólną strategią – eksplorację i weryfikację archeologiczną. Dla terenowych prac archeologów i stawianej przez nich diagnozy najistotniesza jest, jak się wydaje, sporządzona przez antropologów lista miejsc ważnych, wynikająca ze spotkań w terenie, a następnie – dzięki zaangażowaniu i aktywizacji wspólnoty i jej dyskursu – sprawdzona. 


Transkrypcje oraz zapisy dźwiękowe etnograficznych wywiadów; metryczki; karty opisu miejsc; skany fotografii i dokumentów ikonograficznych; dokumentacja fotograficzna i rysunkowa wykonana w trakcie badań terenowych zamieszczona jest w tworzonym w ramach projektu ARCHIWUM ETNOGRAFICZNYM.


ZAPRASZAMY DO NASZEJ WIRTUALNEJ GALERIITAM MOŻNA PODEJRZEĆ NAS W TRAKCIE PRACY.


O członkach zespołu podążających ścieżką etnograficzną można przeczytać tutaj.