W trakcie wiosennego (kwiecień) sezonu badań odbywamy z mieszkańcami gmin spotkania badawcze służące rozpoznaniu – poprzez opisy i opowieści – miejsc ważnych w krajobrazie gminy, zwłaszcza miejsc pamięci i miejsc zapomnienia. Przyjmujemy, że jest to droga dotarcia nie tylko do indywidualnej wiedzy i pamięci, ale także do ponadindywidualnych, wspólnotowych zasobów składających się na lokalne dziedzictwo kulturowe i leżących u podstaw trwałego związku z „tutaj” i „u nas”, czyli lokalnej tożsamości społecznej.
Harmonogram:
- 2015 rok – równoległe, prowadzone przez dwa zespoły badawcze (składające się z etnologów oraz studentów etnologii), eksploracje gminy Mstów i gminy Olsztyn;
- 2016 rok – równoległe, prowadzone przez dwa zespoły badawcze (składające się z etnologów oraz studentów etnologii), eksploracje gminy Janów i gminy Lelów,
- 2017 rok – eksploracje gminy Przyrów prowadzone przez jeden zespół badawczy (składający się z etnologów oraz studentów etnologii).
Członkowie zespołów pracują w tandemach lub w wyjątkowych sytuacjach, indywidualnie. Każdy tandem zostaje wyposażony w zestaw szczegółowych map, opisy i charakterystykę obszarów badawczych oraz tzw. katalog miejsc oczywistych.
Każda gmina podzielona jest na obszary badawcze, które wyznaczają granice terenowych eksploracji tandemów badawczych. W ciągu 10 dni trwania badań, każdy tandem w gminie ma za zadanie zbadać dwa (rzadziej jeden) obszary badawcze.
 podział gminy Janów na obszary badawcze |  podział gminy Lelów na obszary badawcze |  podział gminy Mstów na obszary badawcze |  podział gminy Olsztyn na obszary badawcze |  podział gminy Przyrów na obszary badawcze |
- wiedza rozmówcy o danym miejscu;
- pochodzenie, czyli źródła tej wiedzy;
- opowieści o miejscu;
- eksplikacje, na czym – zdaniem rozmówcy – polega ważność miejsca „dla ludzi tutaj”.
Wywiad jest przez tandemy rejestrowany – nagrywany
na dyktafon, lecz także, w warstwie nasuwających się w jego trakcie uwag
i komentarzy, zapisywany techniką „ołówek i papier”. Na podstawie
rejestracji elektronicznej sporządzany jest następnie selektywny transkrypt
wywiadu – z rozmowy przepisujemy tylko te fragmenty, które są
związane z ustalonym tematem wywiadu, to znaczy mieszczą się w jego
czterech modułach.
Staramy się, by wywiadowi towarzyszyły przedmioty (zdjęcia, dokumenty itd.) związane z opisywanymi miejscami. Sami wykonujemy dokumentację fotograficzną miejsc, które wskazali i o których opowiadali nasi rozmówcy.
Kompletny materiał badawczy z każdego spotkania badawczego składa się następujących elementów:
- metryczka (pobierz);
- karty opisu miejsca (pobierz);
- transkrypcja wywiadu (pobierz);
- fotografie, mapki, rysunki, dokumenty (materiały od rozmówcy);
- dokumentacja fotograficzna (wykonana przez badacza);
- zgoda na wykorzystanie wypowiedzi, materiałów oraz przetwarzanie danych osobowych;
- zapis dźwiękowy przeprowadzonej rozmowy.
Każdy element jest osobnym dokumentem, który opisujemy wg obowiązującego w naszym projekcie schematu, np. fotografię, którą udostępnił nam rozmówca sygnujemy – M7_R1_KOM2_DOK1, gdzie:
- M7 oznacza numer obszaru badawczego w gminie Mstów;
- R1 oznacza numer porządkowy rozmówcy, który jest właścicielem przedmiotu;
- KOM2 oznacza numer karty opisu miejsca, którego dany przedmiot dotyczy;
- DOK1 oznacza numer porządkowy przedmiotu, dokumentu.
DZIENNIKI TERENOWE i CODZIENNE ZEBRANIA
Każdy tandem badawczy prowadzi przez czas trwania badań dziennik terenowy. W dzienniku zapisujemy efekty wykonanych zadań, planowane najbliższe działania, uwagi dotyczące badawczej sytuacji „bycia w terenie” itp.
Podczas codziennych, wieczornych zebrań każdy tandem zdaje także sprawozdanie ze swojego pobytu w terenie.
Drugi etap diagnozy etnograficznej to etap weryfikacji ustaleń z etapu pierwszego – weryfikacji przebiegającej w toku kreowanych dla mieszkańców gminy i wraz z nimi wydarzeń wspólnotowych.
W trakcie letniego sezonu badań (czerwiec–lipiec) prowadzimy badania w zespołach badawczych, równolegle (za wyjątkiem roku 2017) w dwóch gminach, nie pracujemy jednak w tandemach przypisanych do konkretnych obszarów badawczych, lecz w grupach związanych z wykonywaniami zadaniami:
- analitycy i referenci;
- moderatorzy konsultacji i dyskusji;
- opiekunowie wystawy;
- animatorzy;
- kronikarze.
Naczelnym dla nas pojęciem staje się etnografia wspólnotowa, którą rozumiemy jako:
- etnografię wspólnoty kulturowej – lokalnej społeczności żyjącej na danym obszarze, budującej swoją tożsamość na podstawie wspólnej tradycji i dziedzictwa, doświadczenia historycznego i pamięci. Od lokalnych społeczności północnych terenów Jury Krakowsko-Częstochowskiej – rozumianych jako takie właśnie wspólnoty kulturowe – uzyskujemy podczas pierwszej (wiosennej) fazy eksploracji terenowych relacje o miejscach objętych wspólnotową pamięcią, rozpoznajemy też wtedy znajdujące się w nich miejsca społecznego zapomnienia;
- etnografię „na rzecz” badanej wspólnoty, której przekazujemy wyniki uzyskane przez nas wiosną, licząc na to, że konfrontacja taka – poprzez konsultacje społeczne i zogniskowane dyskusje grupowe, a także warsztaty – uwiarygodni nasze osiągnięcia badawcze (i jeśli okaże się to potrzebne, wprowadzi do nich stosowne korekty). Poprzez kreację wydarzeń „dla wspólnoty” mamy nadzieję uzyskać efekt jej zaangażowania, społecznej aktywizacji i współudziału.
- sesja naukowa prezentująca wyniki uzyskane w pierwszym etapie badań;
- konsultacje społeczne połączone z wystawą fotograficzną;
- zogniskowane dyskusje grupowe;
- warsztaty etnograficzne dla dzieci i młodzieży.
Rozmowy, dyskusje, wywiady – wszystkie spotkania badawcze, w których bierzemy udział w trakcie realizowanych wydarzeń opracowujemy wg klucza obowiązującego podczas wiosennego sezonu badań.
Rezultatami diagnozy etnograficznej są ustalenia dotyczące miejsc ważnych w krajobrazie gminy. Służące tym ustaleniom sposoby i narzędzia analizy są dostosowane osobno do zadań eksploracji i zadań weryfikacji. Opracowanie i interpretację materiałów w obu etapach prowadzimy na dwóch poziomach: na poziomie danych o pojedynczym miejscu oraz na poziomie danych o zbiorze miejsc w gminie.
ANALIZA MATERIAŁÓW – etap 1: eksploracja
Materiałami do analizy na poziomie pojedynczego miejsca są w tym etapie dokumenty badawcze składające się na jego dokumentację. Obejmuje ona zbiór kart opisów danego miejsca zebranych w wywiadach, elektroniczne rejestracje i transkrypty opowieści z wywiadów na temat miejsca oraz inne dotyczące go materiały, w tym fotografie, rysunki, mapki itp.
Podstawowym narzędziem analizy, czyli opracowania i interpretacji, jest na tym poziomie kwestionariusz służący czterem składowym zadaniom:
- identyfikacji miejsca;
- kategoryzacji miejsca;
- ustaleniu typu miejsca;
- scaleniu opowieści o miejscu.
Materiałami do analizy na poziomie zbioru miejsc w
gminie są pierwotnie teksty badawcze składające się na ich dokumentacje,
wtórnie zaś zbiór wypełnionych kwestionariuszy, wedle których te dokumentacje
były analizowane.
ANALIZA MATERIAŁÓW – etap 2: weryfikacja
Materiałami do analizy na poziomie pojedynczego miejsca są w tym etapie – jak w etapie poprzednim – dokumenty badawcze składające się już wcześniej na jego dokumentację oraz dokumenty dodane do niej w rezultacie wspólnotowej weryfikacji. Istotna różnica polega tu na tym, że nie wszystkie miejsca z ich opisami i opowieściami o nich są poddawane sprawdzeniu, nie ze wszystkich zatem zgromadzonych materiałów w tym etapie się korzysta. Dokumentami dodanymi, dotyczącymi niektórych tylko miejsc, są transkrypty odnoszących się do nich wypowiedzi w dyskusji na sesji z referatami, podczas konsultacji społecznych i zogniskowanych dyskusji grupowych.
W związku z praktycznymi celami towarzyszącymi weryfikacji, szczególnej wagi nabiera sprawdzenie trafności kategoryzacji miejsc, zwłaszcza kłopotliwych. Wspólnotowe ożywienie pamięci i wspólnotowe wprawienie w ruch interpretacji kulturowej może bowiem w tym etapie skłonić badaczy do zmiany – ustalonego w analizie – statusu miejsca w ramach przyjętej kategoryzacji.
Weryfikacja na poziomie pojedynczego miejsca może – nie zmieniając jego statusu – dodać nowe opowieści o nim, powiększające pulę opowieści już badaczom znanych, włączonych do jego dokumentacji w etapie eksploracji. Mogą to być również opowieści już znane, lecz w nowych, pełniejszych narracyjnych wariantach.
Materiały – opisy i opowieści dodane w toku weryfikacji – mogą posłużyć również do sprawdzenia trafności listy (rejestru lub inwentarza) miejsc ważnych w gminie. Po ich uwzględnieniu lista ta, nawet liczbowo niezmieniona, może wymagać korekt. Przy zmianie listy wymagać też może przeróbki zbiorcza charakterystyka miejsc w danej gminie.
Eksploracja i weryfikacja, jako składniki diagnozy etnograficznej, wyprzedzają – zgodnie z przyjętą w realizacji projektu ogólną strategią – eksplorację i weryfikację archeologiczną. Dla terenowych prac archeologów i stawianej przez nich diagnozy najistotniesza jest, jak się wydaje, sporządzona przez antropologów lista miejsc ważnych, wynikająca ze spotkań w terenie, a następnie – dzięki zaangażowaniu i aktywizacji wspólnoty i jej dyskursu – sprawdzona.
ZAPRASZAMY DO NASZEJ WIRTUALNEJ GALERII. TAM MOŻNA PODEJRZEĆ NAS W TRAKCIE PRACY.
O członkach zespołu podążających ścieżką etnograficzną można przeczytać tutaj.
 |  |  |